Şehir efsaneleri, ne zaman, nerede, kim tarafından, ne amaçla, nasıl… çıkarıldığını kimsenin bilmediği… bazıları halkın deney ve gözlemlerinden çıkmış olması muhtemel, ancak çoğu büyük ihtimal tamamen ‘sallama’ olan… hiçbir yazılı belgesi, kanıtı bulunmayan… daha çok kulaktan kulağa yayılan… bazıları yerel, ama çoğu tüm dünyada bilinen inanışlardır. Bilimin cevaplayamadığı pek çok soruda ve biçare kaldığı  durumlarda imdâda hep şehir efsaneleri yetişir; özellikle de bizim tıp alanında.

Şehir efsanelerinin doğruluğu her zaman herkesin aklını kurcalar, ama gelin görün ki kolay kolay aksini iddia eden babayiğit çıkmaz, çıksa da sözünü kimseye dinletemez.

Ama, son günlerde nazar mı değdi bilinmez, bu efsanelerinin birer birer yıkıldığına şahit oluyoruz.  Amerikalı araştırmacılar daha geçen hafta ‘günde 8 bardak su içmenin’ ne kilo vermeye, ne baş ağrısına, ne vücuttan toksinleri atmaya ve ne de cildimizin güzelleşmesine … hiçbir yararı olmadığını ortaya çıkarmışlardı.

Karalahana ‘aklandı’

Geçenlerde ‘Karalahananın guatr yaptığı, Karadenizliler çok karalahana yedikleri için onlarda guatrın çok görüldüğü’ şeklindeki efsanenin yerle bir olduğunu okuduk gazetelerde.

Doç. Dr. Hasan Acar, Karadeniz’ de 100 bin kişi üzerinde yaptıkları guatr taramasında, bu bölgenin geleneksel mutfağında önemli yer tutan karalahananın masumiyetini kanıtlayan sonuçlar elde ettiklerini açıklamıştı. Acar’ a göre, karalahananın guatr yapabilmesi için her gün 4 kilo yemek lâzımmış ve bu da imkânsızmış.

Karalahana ‘aklanmış’ oldu böylece.

Kırmızı et kalp dostu imiş

Dün de Sabah gazetesinde Esra Tüzün’ ün röportajında Prof. Dr. Ahmet Aydın ‘kırmızı et’ ile ilgili efsaneleri darmaduman ediyordu:

‘’Kırmızı etin mümkün olduğu kadar az yenilmesi fikrini kim çıkarttı bilmiyorum ama insanlar bu yanlış inanışın peşinden koşuyorlar. İnsan sağlığı için mutlaka et yenilmeli. İnsan büyük ölçüde etoburdur…

Kırmızı et tabusu yakın zamanlarda oluştu. Et yiyenlerde daha çok kalp hastalığı olduğu doğru değil. En fazla et tüketiminin yaşandığı 1930’lu yıllarda, kalp hastalığı ana ölüm nedenlerinden biri değildi. Bence, kırmızı eti kalp hastalıklarının sorumlusu gibi göstermek insanlığın geçmişine ihanet etmektir. Kırmızı et kalp için çok yararlıdır.’’

Bitmez tükenmez efsaneler

Daha pek çok efsane var; kimi yüzlerce yıldır dimdik ayakta hâlâ, kimi ‘yerle yeksan olmuş’ durumda. İşte son yıllarda yıkılan şehir efsanelerinden ilk anda aklıma gelenlerden bazıları:
Karanlıkta okumak gözleri bozar: Karanlıkta veya alacakaranlıkta kitap okumak gözlerde kalıcı hiçbir hasara yol açmaz, ama gözde dinlenme ile düzelen yorgunluk ve görme keskinliğinde azalma olabilir. Çok kitap okumak da gözleri hiçbir şekilde bozmaz. 

Fazla yenen hindi eti uyutur: Hindi etinde bulunan ‘triptofan’ isimli maddenin uyutucu etkisi vardır, ama tavuk ve sığır etinde de aynı miktarda triptofan bulunur. Asıl uyutucu olan,  hindi eti ile beraber alkol alınması ve çok fazla yemek yenmesidir.

Beynimizin sadece yüzde 10’unu kullanıyoruz: Ünlü bilgin Einstein’ a ait olduğu ileri sürülen bu efsane de gerçek dışıdır. MR, PET ve diğer görüntüleme yöntemleri ile beynin her tarafının ‘aktif’ olduğu gösterilmiştir.  Metabolik araştırmalarda da beyinde faaliyet göstermeyen hiçbir yer bulunamamıştır.
Süt balgam yapar: Bazı insanlar süt içtikten sonra boğazlarında bir tabaka oluşmasından ve yutma güçlüğünden yakınırlar. Bunun sütle hiçbir ilgisi yoktur, süt kıvamındaki bütün içecekler bu tür bir hisse sebep olabilir.

Sütün, balgam yaptığı ve öksürüğe yol açtığı gerekçesiyle astımlı ve bronşitli çocuklara verilmemesi de aslı astarı olmayan bir şehir efsanesidir. Süt, çocukların en önemli besin kaynaklarından biridir ve balgam yaptığını veya balgamı artırdığını gösteren hiçbir bilimsel delil olmadığı gibi, birçok araştırmada sütü ve sütten yapılan diğer besinleri düzenli olarak tüketen çocuklarda astım belirtilerinin daha az görüldüğü ortaya konmuştur.

Gelelim neticeye

Sözü arkadaşım Prof. Dr. Ahmet Aydın’ın öğütleri ile bağlayalım: Kırmızı et (tercihen yemlenen değil, otlayan hayvan eti); sucuk, kavurma, pastırma serbesttir. Katkı maddelerinden dolayı salam ve sosis tercih edilmemelidir. Karaciğer, böbrek, yürek, kokoreç, işkembe ve uykuluk kırmızı etten daha yararlıdır. Beyaz ette tercih köy tavuğu ve diğer kümes hayvanlarından yana olmalıdır. Etin yanında yeşilliği de ihmal etmeyin. Unlu ve şekerli gıdaları azaltın. İstediğiniz kadar yumurta da yiyebilirsiniz.